“Ato tanke me shkëlqim po digjen, Bayraktar, kjo është çmenduria e re,” thotë teksti i një kënge popullore ukrainase kushtuar një droni që është bërë një nga shumë simbolet e rezistencës së kombit.
“Bayraktar” është bërë aq i popullarizuar sa ukrainasit tani po emërtojnë kafshët shtëpiake sipas dronit të prodhimit turk. Muajin e kaluar, kryetari i bashkisë së Kievit njoftoi se një lemur i porsalindur në kopshtin zoologjik të qytetit do të quhej Bayraktar dhe ministria e Jashtme postoi në Twitter një foto të një tjetër Bayraktar, një qenush në qendrën e trajnimit të qenve të policisë në Kiev.
Zyrtarët perëndimorë dhe ukrainas kanë lavdëruar dronët Bayraktar TB2 të Turqisë për rolin e tyre në luftën kundër sulmeve ruse. Muajin e kaluar, sekretari britanik i Mbrojtjes, Ben Wallace thuhet se u tha ligjvënësve të Mbretërisë së Bashkuar se dronët po “dërgojnë municione” në “artilerinë ruse dhe linjat e tyre të furnizimit”. Ai shtoi se ishte “tepër e rëndësishme” për të ngadalësuar dhe bllokuar përparimin rus. TB2, një dron me qëndrueshmëri të gjatë në lartësi mesatare, ka qenë në funksion prej vitesh. Ky dron është përdorur nga ushtria turke në Irakun verior dhe Siri që nga viti 2014. Kohët e fundit është vlerësuar se ka ndihmuar në rregullimin e ekuilibrit në konflikte si Libia dhe Nagorno Karabaku. Por videot e publikuara së fundmi nga ushtria ukrainase që tregojnë sulmet e saj kundër objektivave ushtarake ruse janë bërë virale, duke e vënë sërish në qendër të vëmendjes.
Suksesi i dronit “nuk është vetëm te aftësia për të synuar ushtrinë ruse”, tha Samuel Bendett, bashkëpunëtor i lartë në Qendrën e Analizave Detare të Studimeve të Rusisë (CNAS). “Është gjithashtu një fitore e marrëdhënieve me publikun.” Sipas Bendett, droni performoi siç pritej, por nuk është “i paprekshëm”. Provat pretendojnë se disa mund të jenë rrëzuar nga rusët. Dronët “janë pjesë e fushatës ukrainase të mediave sociale që ekzekutohet shumë mirë nga ushtria dhe civilët ukrainas”, tha ai. Videot e sulmeve të Bayraktarit u bënë virale në mediat sociale dhe kjo është “një përforcues i madh moral… një fitore e madhe taktike.”
Bendett tha se TB2 dhe mjetet e tjera ajrore pa pilot (UAV) që po zhvillohen në Turqi e kanë vendosur vendin në hartën e dronëve, së bashku me SHBA-në, Kinën dhe Izraelin.
Turqia, e cila mban lidhje të ngushta mbrojtëse dhe ekonomike me Rusinë dhe Ukrainën, ka qenë e kujdesshme në lidhje me reklamimin e asaj që është bërë një nga eksportet e saj më të famshme. Shitjet e dronëve kishin qenë një irritues i madh për Rusinë shumë kohë përpara pushtimit të Ukrainës. Zëdhënësi i Vladimir Putinit, Dmitry Peskov, paralajmëroi në fund të vitit të kaluar se dronët turq do të kishin një ndikim “destabilizues” në rajon.
Një burokrat turk i nivelit të lartë u tha gazetarëve të premten se Rusia është ankuar vazhdimisht në Ankara për shitjen e dronëve në Ukrainë. “Ata ankoheshin më parë, po ankohen tani, por ne tashmë e kemi dhënë përgjigjen… këto janë nga një kompani private dhe kjo blerje është bërë para luftës”, tha ai në një konferencë për mediat e huaja.
Ukraina ishte vendi i parë që bleu TB2 në vitin 2019 dhe ka porositur të paktën 36 dronë deri më tani. Muajin e kaluar, ministri i Mbrojtjes njoftoi mbërritjen e një ngarkese të re të dronëve. Selcuk Bayraktar, shefi i teknologjisë i Baykar Technologies, është më i prirur të flasë për teknologjinë e dronëve të tij sesa për politikën. Ai është gjithashtu dhëndri i presidentit turk, i cili është shfaqur si ndërmjetësi kryesor midis Rusisë dhe Ukrainës në luftë.
Bayraktar ka dëgjuar këngën kushtuar dronit të tij adash dhe e njeh fenomenin e mediave sociale që është bërë në Ukrainë, por ai i mat fjalët me kujdes kur diskuton për Ukrainën. “Unë mendoj se është një nga simbolet e rezistencës, u jep atyre shpresë,” tha Bayraktar, një inxhinier i diplomuar në Institutin e Teknologjisë në Massachusetts, për CNN gjatë një turneu të rrallë në objektin e prodhimit të dronëve në Stamboll javën e kaluar.
“Njerëzit po rezistojnë dhe po mbrojnë atdheun e tyre nga një okupim i paligjshëm dhe… nëse doni pavarësi, duhet të jeni në gjendje të ngriheni dhe të rezistoni. Unë mendoj se kjo është ajo që ka bërë populli dhe lidershipi i guximshëm i Ukrainës,” tha ai. “Në të njëjtën kohë, keni nevojë për teknologji, keni nevojë për kapacitetin tuaj mbrojtës indigjen, por kur jetët e njerëzve janë në linjë… Unë nuk dua ta krahasoj këtë me asnjë lloj teknologjie.”, shtoi ai.
Në ekspozitë është “Kizilelma” (Molla e Kuqe), avioni i parë luftarak turk pa pilot, i cili sapo ka goditur linjën e prodhimit dhe është emëruar sipas shprehjes mitologjike turke që simbolizon idealin- qëllimin që dikush dëshiron të arrijë. Bayraktar tha se pritet të fillojë të fluturojë vitin e ardhshëm.
Ekspertët e industrisë thonë se faktorë të tillë si kostoja janë ato që i bëjnë dronët tërheqës. “Bayraktar TB2 ofron një çmim pothuajse të përsosur dhe balancë të efikasitetit luftarak dhe ka një kosto të përballueshme” tha Dr. Can Kasapoglu, Drejtor i Kërkimit të Mbrojtjes së Qendrës Turke për Ekonominë dhe Politikën e Jashtme (EDAM). “Konkurrentët e TB-2 në tregun e armëve janë më të shtrenjtë, vijnë me më shumë pengesa burokratike dhe politike për prokurim, ose vijnë me qëndrueshmëri të pasigurt të furnizimit.”
Kompania nuk ka dhënë informacion mbi çmimin. Droni është gjithashtu i testuar luftarak që është një kriter vendimtar në transaksionet e armëve, tha ai.
“Kur muzika ndalon, TB2-të ka të ngjarë të shkaktojnë më shumë dëme ndaj kundërshtarit sesa marrin”, shtoi Kasapoglu. “Kjo është e një rëndësie kritike, veçanërisht për krahun lindor të NATO-s”.
Baykar Tech ka nënshkruar kontrata me të paktën 19 vende, shumica e të cilave janë nënshkruar në 18 muajt e fundit. Ndër blerësit është Polonia, e vetmja anëtare e BE-së dhe NATO-s që ka porositur UAV-të. Industria e mbrojtjes dhe e hapësirës ajrore të Turqisë regjistroi më shumë se 3 miliardë dollarë eksporte vitin e kaluar, një rekord, sipas agjencisë shtetërore të lajmeve të vendit.
“Është e rëndësishme të forcohen eksportet e mbrojtjes dhe të aviacionit në vendet me të cilat Turqia ka marrëdhënie strategjike,” i tha agjencisë së lajmeve Anadolu në janar Haluk Bayraktar, CEO i Baykar dhe vëllai më i vogël i Selcuk. “Përtej sigurimit të një përfitimi ekonomik, eksportet e mbrojtjes ofrojnë gjithashtu një bazë të përshtatshme për vendosjen e marrëdhënieve strategjike me vendet në të cilat eksportoni.” Për Selcuk Bayraktar, ky nuk është vetëm një biznes familjar dhe një pasion i përjetshëm për inxhinierinë. Ai tha se kjo ka të bëjë me sigurimin e pavarësisë së kombit të tij dhe vetë-mjaftueshmërisë teknologjike. “Kur isha në të 20-at… mund të thuash se do të jemi më të mirët në futboll… ose në bakllava, në qebap, por askush nuk mund të thoshte se do të zhvillojmë një teknologji të veçantë që po çon te fakti që të bëhesh i famshëm në mbarë botën”.
