Komisioni i Venecias publikon raportin në lidhje me mandatin e Olta Xhaçkës.
Konkluzionet e Komisionit të Venecias
Komisioni i Venecias është ftuar nga Kryetari i Kuvendit të Republikës së Shqipërisë që të japë opinionin e tij “mbi marrëdhënien midis demokracisë përfaqësuese parlamentare dhe vendimeve detyruese të Gjykatës Kushtetuese në kontekstin e rolit të Kuvendit në shqyrtimin e mocioneve mbi papajtueshmërinë me mandatin e një deputeti”, duke trajtuar kështu zbatimin e vendimeve të Gjykatës Kushtetuese nga Parlamenti.
Ky Opinion nuk synon të mbajë qëndrim në lidhje me vendime specifike të Gjykatës Kushtetuese, dhe as nuk është kompetencë e Komisionit të interpretojë Kushtetutën e Shqipërisë
Koncepti i papajtueshmërisë kuptohet si një pengesë për një deputet që të ushtrojë mandatin e tij ose të saj për shkak të mbajtjes së një pozicioni (privat ose publik) i cili konsiderohet i papajtueshëm dhe në konflikt me detyrën e deputetit. Ai përqendrohet te arsyet për tërheqjen e mandatit nëpërmjet zbatimit të ndalimit për të mbajtur një post të papajtueshëm. Një nga këto arsye mund të jetë konflikti i interesit ndërmjet funksioneve.
Pyetjet në lidhje me mandatin e një deputeti (pyetjet 1 dhe 3) kuptohen si më poshtë:
“Çfarë standardesh rregullojnë mandatin e një deputeti në një demokraci parlamentare përfaqësuese dhe në çfarë rrethanash mund të detyrohet një deputet të votojë në një mënyrë të caktuar?” Nga kjo mund të përfundohet: Respektimi nga të gjitha autoritetet i vendimeve të Gjykatës Kushtetuese bazohet në parimin e besnikërisë kushtetuese si një element i shtetit të së drejtës. Ky respektim nuk duhet të kushtëzohet nga vota e një shumice parlamentare, por përbën një kërkesë thelbësore të shtetit të së drejtës. Kur një vendim i Gjykatës Kushtetuese interpreton Kushtetutën si kufizim të pushtetit vendimmarrës të Parlamentit, ky i fundit duhet të miratojë një vendim të përputhur me gjykimin e Gjykatës dhe të votojë vetëm për çështjet e kufizuara siç përcaktohen nga Gjykata Kushtetuese, dhe jo edhe për mundësinë e referimit të çështjes në Gjykatë. Në këtë mënyrë, Parlamenti nuk detyrohet të votojë në një mënyrë të caktuar, por është i kufizuar të votojë vetëm për çështjet që hyjnë në kompetencën e tij.
Sa i përket pyetjeve mbi standardet për dispozitat e papajtueshmërisë dhe rolin e organeve legjislative dhe gjyqësore (pyetjet 2 dhe 4, pjesa e parë), mund të përfundohet si më poshtë:
Në përgjithësi, parimi i ndarjes së pushteteve shtetërore imponon që disa pozicione nuk mund të mbahen nga i njëjti person në të njëjtën kohë, duke garantuar kështu integritetin dhe funksionimin e duhur të secilit pushtet (legjislativ, ekzekutiv ose gjyqësor). Në disa raste, standardet ndërkombëtare parashikojnë një papajtueshmëri absolute (p.sh., të qenit deputet dhe njëkohësisht gjyqtar). Në raste të tjera, lejohen përjashtime (p.sh., një deputet që është pjesë e qeverisë). Normalisht, kur një person gjendet duke mbajtur dy funksione që janë të papajtueshme me njëri-tjetrin, situata mund të rregullohet nga vetë personi – zakonisht duke zgjedhur njërin nga pozicionet dhe duke hequr dorë nga tjetri. Megjithatë, në rastet kur situata nuk rregullohet, pasoja e zakonshme është që personi në fjalë humbet mandatin e tij ose të saj. Sa i përket procedurës për vendosjen e papajtueshmërisë, nuk ka standarde të qarta.
Në lidhje me praktikën shtetërore mbi dispozitat e papajtueshmërisë dhe rolin e organeve legjislative dhe gjyqësore (pyetjet 2 dhe 4, pjesa 2), Komisioni i Venecias ka mbledhur informacion mbi dispozitat kushtetuese të papajtueshmërisë në 12 shtete anëtare dhe Bashkimin Evropian (BE).
Gjetjet e analizës tregojnë se nuk ka një qasje të njëtrajtshme për çështjet e papajtueshmërisë dhe praktikat e shteteve ndryshojnë në varësi të faktorëve të ndryshëm, si struktura e qeverisjes, numri i dhomave dhe parametra të tjerë specifikë për secilin vend. Pyetjet e Kryetarit të Kuvendit të Shqipërisë mbi praktikën shtetërore mund të trajtohen, me kujdes, si më poshtë:
Bazuar në materialin e shqyrtuar nga Komisioni i Venecias për këtë Opinion, përcaktimi i papajtueshmërisë me mandatin e një deputeti – në nivel kushtetues – në shumicën e rasteve bazohet në pozicionet e tjera që deputeti mban. Në disa vende, aktivitetet e deputetit (si ato me qëllim fitimi) mund të konsiderohen të papajtueshme me detyrën e tij si deputet (edhe pse kjo nuk rregullohet gjithmonë në nivel kushtetues). Në shumicën e shteteve, subjektet që kanë të drejtën të referojnë një çështje në një organ gjyqësor janë organe politike ose persona që janë pjesë e një organi politik; dhe në shumicën e rasteve shqyrtimi bëhet nga një Gjykatë Kushtetuese ose një gjykatë e zakonshme. Vetëm në disa vende çështja e papajtueshmërisë vendoset nga organi legjislativ.
Pyetja mbi Gjykatën Kushtetuese dhe krijimin e normave të reja kushtetuese (pyetja 5) kuptohet si më poshtë:
Në parim, a mund të krijojë një Gjykatë Kushtetuese norma të reja? Mund të konkludohet se pushteti për të krijuar norma të reja kushtetuese i përket pushtetit legjislativ, ndërsa pushteti për të interpretuar në mënyrë autoritative një normë kushtetuese ekzistuese i përket Gjykatës Kushtetuese, e cila merr parasysh parime të përgjithshme kushtetuese, si qasja në drejtësi, kur interpreton dispozita specifike kushtetuese. Megjithatë, kufiri i saktë midis interpretimit të një norme kushtetuese ekzistuese dhe krijimit të një norme të re kushtetuese nuk është i qartë.
Komisioni i Venecias mbetet në dispozicion të autoriteteve shqiptare për ndihmë të mëtejshme në këtë çështje.
