Romancierët kanë kërkuar gjithmonë një bashkim të denjë të të dashuruarve. S’janë të pakta ato histori kur njeriu lë gjithçka për dashurinë e tij të vetme
Ky besimin në të drejtën për të qenë i lirë e i lumtur e ka bërë poetin arbëresh De Rada t’i kushtojë dashurisë arbëreshe jo pak, por njëzet e një këngë. Në përpjekjen e tij për të na bindur, heroi i tij, Milosao, krijon një magjepsje. I ri, i pasur dhe i mësuar ai dashurohet dhe më pas martohet me Rinën e varfër.
Realiteti romantik nuk e zbeh aspak të vërtetën. Ai zbukuron natyrën, bukurinë klasike, pasionin : Veç me sy të shihemi, pa dhe bota le të përmbyset – Dashuria, që shkakton tërmetin, lulëzon në rrënojat e tij, sepse dashuria është gjithmonë një e huaj në shtëpinë e lakmisë. Drita e saj është shpresa e njeriut:
Si ai një yll të qetë sheh e zemrën ia ngroh që thotë: Vështromëni dritën, bota nuk do të shkallmohet (Këngët e Milosaos, fq 81)
Milosao dhe Rina martohet në kohë lufte e fatkeqësie: O i bardhë bir bujari, në më merr ku po me shpie… Trimi: Shkodra me s’thuhet qytet, përtej malit gjejmë prifter qe te na martojnë (Këngët e Milosoas, fq 81)
Ndodh pikërisht në këngën e njëzetë të poemës kur Milosao i propozon vajzës martesë, që vetëm priftërinjtë përtej malit mund ta bënin. Ditën e Shën Mërisë djali pret nusen në shtëpi. Sikurse tek shën Valentini, edhe këtu, vendimi i lihet Zotit te gjykoje e të vendosë çdo të ndodhë më tej; ndërkohë lufta vazhdon.
Shën Valentini, martiri i krishterë që lidhi në martesë njerëzit e dashuruar, kundër urdhrit të Perandorit Klaudius, që burrat të shkonin në luftë të pamartuar, kremtohet sot në shumë vende. Një traditë perëndimore që lulëzon te ne, pak më shume se dy dekada nuk do të gjente ndoshta një poet tjetër më të përshtatshëm.
Nga Dashuria e oborrit të Serafina Topias, tek ajo moderne e Milosaos, poeti arbëresh sjell një traditë evropiane me ngjyra shqiptare në poezinë e tij, pothuajse romantike.
Duke kujtuar Milosaon, si një histori moderne të një vajze meshollë e kryegeshtenjë, që zgjohet me një fat të bardhë, me një bujar të ndriçuar, me pamjen e njeriut më të thjeshtë të qytetarit të kohës, a kemi gjetur një realitet modern?
Filozofia e jetës së shqiptarit që e gjen lumturinë në familje bashkohet me thjeshtësinë e fillimit të jetës së çiftin e ri. Familja e re e bujarit e varfëruar ekonomikisht nuk ka asgjë tronditëse. Një ëndërr, apo një realitet i kohëve moderne?
Festa e Shën Valentinit me romantizmin e saj; kartolina, trëndafila të kuq, poemat, çokollatat nën dritën e qirinjve, duket se e harron gjithë legjendën për të. Ajo bëhet moderne, sepse njerëzit kujtojnë vetëm trashëgiminë e martirit të saj.
Te drejtën e njeriut për të qenë të lumtur, e për të kurorëzuar ndjenjat më fisnike te Tij, në çdo kohë. E nëse kërkojmë për tradita të tjera europiane, natyrisht, ato nuk i mungojnë dheut tonë.
Ndoshta në një nga guidat tona turistike, të atyre që promovojnë turizmin historiko-kulturor mund te shkruhet se kjo është toka ku luftoi Skënderbeu, por edhe ku kremtohet Shën Valentini midis festave te tjera. Sepse poeti na thotë se ka diçka të përjetshme në jetë, dhe, sado bota të ndërrojë lisa, uji i ri në det do të kaltërojë…
